Yakunlanayotgan 2022-yilda “O‘zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasi” AJ faoliyatida bir qator yangiliklar va muhim o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Ana shunday katta ahamiyat kasb etgan 10 ta eng muhim voqealarni sarhisob qilib chiqamiz.

1. Prezident raisligida birja faoliyatiga bag‘ishlangan yig‘ilish o‘tkazildi.

2022-yil 17-mayda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida tovar-xom ashyo birjasida savdolarni va unda mahalliy korxonalar ishtirokini kengaytirish masalalari bo‘yicha videoselektor yig‘ilish bo‘lib o‘tdi.

Davlat rahbari aytganlaridek “Birja bu – bozor iqtisodiyotining alifbosi. Undagi savdolar erkin raqobatni shakllantiradi, tadbirkorlar uchun yangi bozorlarni ochadi, “yashirin iqtisodiyot” va korrupsiyani keskin kamaytiradi”.

Yig‘ilishda mahalliy mahsulotlarni birja savdolariga chiqarishni soddalashtirish, yangi mahsulotlarni birja savdolariga jalb qilish, birjaning tashqi savdo operatsiyalarini kengaytirish va yangi xorijiy savdo maydonchalarni ochish bo‘yicha muhim vazifalar belgilandi.

2. Mahalliy g‘alla va un mahsulotlari birja orqali sotila boshladi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-maydagi PQ-262-son Qaroriga asosan 1-iyundan un, 1-iyuldan esa g‘alla mahsulotlarini ochiq birja savdolari orqali bozor tamoyillari asosida sotilishi boshlandi.

O‘tgan davrda mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan 860,7 ming tonna un hamda 926,7 ming tonna bug‘doy birja savdolari orqali barcha tadbirkorlik subyektlariga erkin sotildi.

Shu jumladan, 7,7 mingdan ortiq fermer va boshqa bug‘doy yetishtiruvchilari o‘zlari yetishtirgan 545 ming tonna bug‘doyni ilk bor ochiq birja savdolarida sotdilar. Bunda, bug‘doyni sotishda ular birjaning komission yig‘imi va garov mablag‘lari to‘lovidan ozod etildi.

O‘tkazilgan birja savdolari davomida un va bug‘doy uchun birja narxlari talab va taklif asosida shakllanib, tuzilgan bitimlar doirasidagi barcha to‘lovlarni amalga oshirilishi birjaning hisob-kitob kliring palatasi orqali kafolatlandi. Yangi bozor sharoitlarida birjaning un va bug‘doy bozorlari barqarorlikni namoyon etdi.

3. Birjada mahalliy tadbirkorlik subyektlarining ishtiroki kengaytirildi.

Ko‘rib chiqilayotgan davrda O‘zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasida 100 mingdan ziyod yangi mijozlar ro‘yxatdan o‘tkazildi va bu o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 1,5 marotabaga ko‘pdir.

Tadbirkorlik subyektlari mahsulotlarini birjaning istiqbolli tovarlar seksiyasida sotish tartibi soddalashtirildi. Buning natijasida birjaning mazkur tovar seksiyasida 1,1 trln so‘mlik yangi 198 turdagi mahsulotlar sotildi.

Shuningdek, ichki bozorda yuqori likvidli va monopol tovar bo‘lmagan mahsulotlar bo‘yicha birja komissiya yig‘imlari har bir tomon uchun ikki barobarga qisqartirildi.

4. Davlat xaridlari bo‘yicha yangi xizmatlar joriy etildi.

Mahalliy tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida birjaning davlat xaridlari bo‘yicha etender.uzex.uz elektron savdo tizimida mahalliy ishlab chiqaruvchilarga nisbatan 15% miqdorida preferensiya qo‘llanilishi yo‘lga qo‘yildi.

Shuningdek, mazkur tizimda ishtirokchilar takliflarini xolis baholash maqsadida norezident ishtirokchilarga nisbatan qo‘shimcha koeffitsiyent qo‘llash xizmati joriy etildi.

Bundan tashqari, davlat xaridlari bo‘yicha tuzilgan shartnomalarga qo‘shimcha kelishuv tuzish, mijoz va ishtirokchi o‘rtasida ochiq elektron chat hamda bitimlar bajarilishini kafolatlashni zakalat mablag‘lari bilan birga garov yoki kafillik shaklida ta’minlash tartibi ham joriy etildi.

5. Birja tovarlarining logistikasi raqamlashtirildi.

Yuk tashish sohasida shaffoflikni ta’minlash va sog‘lom raqobatni rivojlantirish maqsadida joriy etilgan birjaning e-logistika.uzex.uz elektron logistika portalida onlayn savdolar faollashtirildi. 2022-yil boshidan buyon mazkur portalda 12,8 mlrd so‘mlik 7,4 mingdan ziyod shartnomalar tuzildi.

Birja savdolarida sotilayotgan mahsulotlarni avtotransportda tashish mazkur portal orqali narxlarni pasayishga qaratilgan auksion tartibida amalga oshirilmoqda. Birja savdolarida xarid qilingan mahsulotlarni yuklab berish ketma-ketligi esa “shaffof navbat” tamoyili asosida amalga oshirilmoqda.

6. Birjaning xorijiy savdo maydonchalari soni oshmoqda.

Xorijiy mamlakatlarda faoliyat yuritayotgan birjaning savdo maydonchalari soni 34 ga yetdi. Xususan, 2022-yilda birjaning xorijdagi yangi tayanch ofislari Polsha, Turkiya, Ozarbayjon va Tojikiston kabi mamlakatlarda ochildi.

Yangi xorijiy savdo maydonchalarini ochishdan ko‘zlangan asosiy maqsad birja savdolarining bozor mexanizmlaridan foydalangan holda tadbirkorlar va tovar ishlab chiqaruvchilarning O‘zbekiston va boshqa davlatlarning tovar bozorlariga erkin kirishini ta’minlash hamda ichki bozorlarda talab yuqori bo‘lgan mahsulotlar uchun narxlar barqarorligini ta’minlashdan iboratdir.

Bugungi kunda mahalliy birjada 2300 ta xorijiy faol norezidentlar faoliyat yuritmoqda. Qozog‘istonda tashkil qilingan 7 ta savdo maydonchalari orqali 118 dan ortiq un va bug‘doy ishlab chiqaruvchi yirik korxona va treyderlarning 325,8 mln dollarlik 905,2 ming tonna bug‘doy va 224,1 ming tonna un mahsulotlari mahalliy un ishlab chiqaruvchi, parrandachilik va ozuqa yem ishlab chiqaruvchi korxonalariga sotildi.

Xorijiy savdo maydonchalarning faollashuvi natijasida 2022-yilda O‘zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasida 501,3 mln AQSH dollarlik tashqi savdo bitimlari tuzildi.

7. Birja mexanizmlaridan foydalanishni kengaytirish bo‘yicha Prezident qarori qabul qilindi.

Birja savdo operatsiyalarini yanada kengaytirish, tovar-xom ashyo birjalari va ularning professional ishtirokchilari faoliyatini tartibga solishni takomillashtirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 24.11.2022-yildagi “Iqtisodiyot tarmoqlarida birja mexanizmlaridan foydalanishni kengaytirish hamda birja savdolarini tartibga solish tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PQ-430-son Qarori qabul qilindi.

Yangi qaror bilan birja faoliyatini takomillashtirish, shu jumladan tadbirkorlarni birja savdolari va davlat xaridlarida ishtirok etishni yengillashtirish, birja orqali sotiladigan mahsulotlar ro‘yxatini kengaytirish, eksport-import savdo hajmlarini oshirish va ichki bozorlarda narxlar barqarorligini ta’minlash bo‘yicha muhim vazifalar belgilandi.

8. Xorijiy hamkorlar bilan aloqalar kengaytirildi.

2022-yilda O‘zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasi O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi va O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlardagi diplomatik vakolatxonalari ko‘makligida Dalyan tovar birjasi (DCE), Pokiston tovar birjasi (RMЕX), Dubay ko‘p tarmoqli tovar va xom ashyo markazi (DMCC), Dubay oltin va tovar birjasi (DGCX), Malayziya birjasi (Bursa Malaysia), Singapur birjasi (SGX Group), Tel-Aviv birjasi (TASE) va Ictanbul birjasi (Borsa Istanbul, BIST) bilan hamkorlik aloqalari yo‘lga qo‘yildi.

Shuningdek, Yevro-Osiyo fond birjalari federatsiyasi (FEAS), Fyuchers bozorlari assotsiatsiyasi (AFM) va MDH Xalqaro birjalar assotsiatsiyasi, AQSH Savdo vazirligining Tijorat huquqini rivojlantirish dasturi (CLDP) va Tovar birjalari bo‘yicha komissiyasi (CFTC) bilan hamkorlik aloqalari mustahkamlandi.

9. Davlat zaxiralari bo‘yicha ixtisoslashtirilgan platforma ishga tushirildi.

Davlat zaxiralari mahsulotlarini auksion tartibida xarid qilish va sotishni tashkillashtirish hamda barcha savdo ishtirokchilari uchun teng sharoitlarni yaratib berish maqsadida birjaning davzaxira.uzex.uz yangi ixtisoslashtirilgan elektron savdo platformasi ishga tushirildi.

Platformadagi onlayn-auksionlar “O‘zdavzaxira” qo‘mitasi va “O‘zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasi” AJ tomonidan 2022-yil 22-sentyabrda tasdiqlangan savdo qoidalariga muvofiq birjaning an’anaviy ochiqlik, oshkoralik va shaffoflik tamoyillari asosida o‘tkazilmoqda.

10. Birja savdolari bo‘yicha kengroq tushuntirish berildi.

Respublikamiz tumanlarida bug‘doyni birja orqali samarali sotilishini yo‘lga qo‘yish maqsadida O‘zbekiston Savdo sanoat palatasining 200 dan ziyod xodimlari va fermer xo‘jaliklarining qariyb 1400 ta buxgalterlari treyderlikka o‘qitildi hamda 20 mingdan ziyod fermerlar uchun maxsus o‘quv seminarlari tashkil etildi.

Buning natijasida respublikamizning barcha tumanlarida Savdo-sanoat palatasi huzurida birjaning jami 208 ta yangi savdo maydonchalari ochildi va 200 dan ziyod yangi treyderlar akkreditatsiyadan o‘tkazildi.

Shuningdek, 2022-yil davomida birja tomonidan 30 dan ortiq forumlar, seminarlar, davra suhbatlari, matbuot anjumanlari, brifinglar, press-turlar va OAV vakillari hamda tadbirkorlar ishtirokida boshqa ommaviy tadbirlar o‘tkazildi.

Manba: Ommaviy kommunikatsiyalar va tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘limi