Paxta xomashyosini yetishtirish va sotish tizimini moliyalashtirishni bozor mexanizmlariga moslashtirish, paxta tannarxini maqbullashtirish, paxta xomashyosini birja savdolari orqali sotishni yangi bosqichga olib chiqish, shuningdek, xo‘jaliklarning va qayta ishlovchilarning moddiy manfaatdorligini oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 17-yanvar 2025-yildagi “Paxta xomashyosini yetishtirish va sotishda bozor mexanizmlarini qo‘llashni izchil davom ettirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-7-son Farmoni qabul qilindi.

Xususan, quyidagi yangi mexanizm joriy etiladi:

O‘zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasi har yili 1-noyabrda (2025-yil hosili uchun – 1-fevralda) Nyu-York birjasidagi so‘nggi 6 oylik fyuchers kotirovkalaridagi paxta tolasining o‘rtacha kotirovkasidan kelib chiqib, kelgusi yil hosili uchun paxta xomashyosining (birinchi nav, ikkinchi sinf) boshlang‘ich narxini belgilaydi va uni Birjaning rasmiy veb-saytida eʼlon qiladi;

mulkchilik shaklidan qatʼiy nazar, paxta xomashyosi ishlab chiqaruvchi barcha xo‘jaliklar va klasterlar, shuningdek paxta xomashyosini qayta ishlash va ip ishlab chiqarish zanjiriga ega bo‘lgan to‘qimachilik korxonalari o‘rtasida paxta xomashyosini yetkazib berish bo‘yicha oldi-sotdi shartnomalari (fyuchers, forvard va spot) Birjaning paxta xomashyo seksiyasida har bir hudud bo‘yicha alohida o‘tkaziladigan savdolarda tuziladi;

xo‘jaliklar va qayta ishlovchilar o‘rtasida tuziladigan shartnomalar xo‘jaliklar tomonidan yetkazib berish muddatlarini, shuningdek bir yoki bir nechta xaridorni mustaqil tanlash yo‘li bilan tomonlarning erkin tanlovi asosida o‘tkaziladigan birja savdolari orqali rasmiylashtiriladi;

xo‘jaliklar va qayta ishlovchilar o‘rtasidagi barcha shartnomalar "Agroplatforma" axborot tizimi bilan integratsiyalashgan maʼlumotlar bazasiga joylashtiriladi.

2025-yil paxta hosilidan boshlab, fyuchers shartnomalari xo‘jaliklar va qayta ishlovchilar o‘rtasida kalendar yilning 1-noyabridan keyingi yilning 1-iyunigacha birjada erkin shakllanadigan, ammo eʼlon qilingan boshlang‘ich narxdan past bo‘lmagan narx bo‘yicha tuziladi.

Bunda fyuchers shartnomasi Qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan eʼlon qilingan boshlang‘ich narxdan kelib chiqib imtiyozli kredit ajratish uchun asos hisoblanadi.

Forvard shartnomalari xo‘jaliklar va qayta ishlovchilar o‘rtasida kalendar yilning 1-noyabridan keyingi yilning 1-martigacha o‘zaro kelishilgan narxlarda tuziladi. Bunda paxta xomashyosini yetishtirish xarajatlari xo‘jaliklar va qayta ishlovchilarning o‘z mablag‘lari yoki tijorat kreditlari hisobidan amalga oshiriladi.

Spot shartnomalari omborda saqlanayotgan paxta xomashyosi hajmlari bo‘yicha xo‘jaliklar va qayta ishlovchilar o‘rtasida o‘zaro kelishilgan narxda real vaqt rejimida tuziladi. Xo‘jaliklarga Jamg‘arma mablag‘lari hisobidan imtiyozli kreditlar ajratilganda bankka kredit summasining 50 foizi miqdorida likvidli mulk taqdim etiladi. 

Xo‘jaliklar har yili 1-martgacha (2025-yil hosili uchun – 1-maygacha) "Agroplatforma" ATga Agrosanoat majmuasi ustidan nazorat qilish inspeksiyasi va boshqa tegishli idoralar tomonidan berilgan paxta xomashyosini saqlash uchun mavjud omborlarning (saqlash joylarining) belgilangan talablarga muvofiqligi to‘g‘risidagi xulosani yoki shunday xulosaga ega bo‘lgan omborlarda vaqtinchalik saqlash uchun ijara shartnomasini kiritishi shart.

Saqlash uchun omborlari yoki ijara shartnomalari bo‘lmagan xo‘jaliklar har yili 1-martgacha forvard shartnomalarini yoki 1-iyungacha – o‘zi yetishtiradigan paxta xomashyosi bo‘yicha fyuchers shartnomalarini rasmiylashtiradi.

Shuningdek, o‘z mablag‘lari va tijorat kreditlari hisobidan paxta xomashyosi yetishtirgan va uni Birjada sotgan xo‘jaliklarga hisobvaraq-fakturada shakllangan qiymatning 10 foizi miqdorida subsidiya ajratiladi.

Farmonning to‘liq matni bilan “O‘zRTXB” AJ rasmiy vebsaytining “Meʼyoriy-huquqiy hujjatlar” bo‘limida tanishib chiqishingiz mumkin.

Manba: Ommaviy kommunikatsiyalar va tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘limi